آذربایجان غربی با تولید حدود یک میلیون تن سیب در سال جایگاه نخست تولید این میوه در کشور را دارد؛ اما این حجم تولید وقتی به ارزش افزوده و درآمد پایدار تبدیل می‌شود، نیازمند تمرکز بر زنجیره کامل از باغ تا بازار است. چشم‌انداز صادراتی موجود اما نابسامانی‌هایی مانند هزینه‌های بالای تولید، کم‌آبی و نوسان قیمت، مانع از تحقق کامل ظرفیت استان شده‌اند.
وضعیت تولید و بازار به‌طور خلاصه
- حجم و مصارف: سالانه حدود یک میلیون تن سیب تولید می‌شود که نزدیک به ۶۰ درصد آن (حدود ۶۰۰ هزار تن) به بازارهای خارجی از جمله روسیه، هند، پاکستان و کشورهای حوزه خلیج فارس صادر می‌شود و مابقی به مصرف داخلی یا صنایع تبدیلی می‌رود.
- عملکرد باغات: میانگین عملکرد حدود ۱۸ تن در هکتار گزارش شده که نشان‌دهنده ظرفیت مناسب اما نه حداکثری باغ‌هاست.
گلوگاه‌ها؛ از هزینه تا واسطه‌گری و آب
چالش‌های اصلی که تولیدکنندگان استان با آن مواجه‌اند عبارت‌اند از:
- افزایش هزینه‌های تولید (کود، سم، نیروی کار) و ناپایداری قیمت که حاشیه سود باغداران را کاهش می‌دهد؛
- تنش‌های آبی و پیامدهای تغییر اقلیم که تهدیدی طولانی‌مدت برای پایداری باغات به شمار می‌آید. پیش از اقدامات جهاد کشاورزی، نقش پررنگ واسطه‌ها تا حد زیادی بهره‌برداران را در مضیقه قرار می‌داد اما با توسعه عرضه مستقیم به صنایع تبدیلی و کانال‌های فروش هدفمند، نقش دلالان کاهش یافته و سهم باغداران در درآمد بهبود یافته است.
مسیر ارتقا؛ آموزش، اصلاح باغات و توسعه صنایع تبدیلی
برای تبدیل تولید خام به ثروت و اشتغال در منطقه، چند اقدام راهبردی در جریان است:
- برنامه‌های آموزشی و ترویجی برای افزایش مهارت‌های فنی باغداران؛
- اصلاح و نوسازی باغات با ارقام کم‌آب‌بر و پربازده، همراه با تسهیلات بانکی و یارانه در صورت تخصیص اعتبارات؛
- توسعه صنایع تبدیلی؛ هم‌اکنون ۴۲ کارخانه پوره و کنسانتره فعال است و تلاش برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی از طریق همایش‌های سرمایه‌گذاری در دستور کار قرار دارد.
این ترکیب از اقدامات می‌تواند هم کیفیت محصول را ارتقا دهد و هم ارزش افزوده محلی را افزایش دهد تا اقتصاد منطقه کمتر وابسته به فروش فصلی محصول خام باشد.
چشم‌انداز صادراتی و نیاز به ثبات بازار
ساماندهی بازارهای هدف و تثبیت مسیرهای صادراتی از طریق تعامل مستمر با اتحادیه صادرکنندگان و اتاق بازرگانی دنبال می‌شود تا شرایط برای صادرات محصولات باکیفیت و پایدار فراهم شود. تمرکز بر بسته‌بندی استاندارد، برندینگ منطقه‌ای و رعایت ملزومات بازارهای هدف می‌تواند به افزایش قیمت صادراتی و ورود به بازارهای جدید کمک کند.
جمع‌بندی
آذربایجان غربی ظرفیت تولید سیب را دارد اما برای تبدیل این حجم تولید به منبعی پایدار از درآمد و اشتغال، لازم است تمرکز روی کاهش هزینه‌های تولید، مدیریت منابع آبی، تقویت توان فنی باغداران و توسعه صنایع تبدیلی ادامه یابد. اگر این زنجیره به‌خوبی مدیریت شود، استان می‌تواند نه تنها تأمین‌کننده مقدار بلکه رهبر بازارهای هدف از نظر کیفیت و ارزش افزوده باشد.
سیما غلامی، خبرنگار و نویسنده باسابقه در مجله خبری «عصر ارومیه» است که با قلمی توانمند و نگاهی دقیق به مسائل، به پوشش اخبار منطقه می‌پردازد. او با سال‌ها تجربه در عرصه رسانه، به یکی از چهره‌های مورد اعتماد در میان مردم و مسئولان تبدیل شده است.
