منابع آبی آذربایجان غربی، استانی که زمانی دومین منطقه پرآب کشور محسوب می‌شد، اکنون با چالشی جدی و بحرانی مواجه است. کاهش چشمگیر ورودی سدهای استان، افت محسوس آبخوان‌ها و پدیده نگران‌کننده فرونشست زمین، زنگ خطر را برای آینده زیست‌محیطی و اقتصادی این منطقه به صدا درآورده است. کارشناسان با هشدار درباره تداوم خشکسالی، تأکید می‌کنند که بحران کم‌آبی در آذربایجان غربی از مرحله هشدار عبور کرده و نیازمند مدیریت اضطراری است.
<br/>
وضعیت بحرانی سدهای آذربایجان غربی: کاهش بی‌سابقه ورودی آب
بر اساس گزارش شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی، در سال آبی گذشته، مجموع حجم آب ورودی به سدهای این استان به رقمی در حدود ۷۸۰ میلیون مترمکعب کاهش یافته است. این میزان در مقایسه با سال آبی قبل‌تر که ورودی سدهای آذربایجان غربی بیش از دو میلیارد مترمکعب بود، کاهشی ۶۷ درصدی و بی‌سابقه را نشان می‌دهد که ابعاد واقعی بحران آب را آشکار می‌سازد. این کاهش شدید در ورودی سدها، به همراه افت ۴۰ درصدی حجم ذخایر سدها نسبت به مدت مشابه سال قبل، تصویر نگران‌کننده‌ای از وضعیت منابع آب سطحی استان ارائه می‌دهد.
<br/>
عوامل اصلی تشدید بحران آب در آذربایجان غربی
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی، تداوم دو دهه خشکسالی و کاهش نزولات جوی را عامل اصلی این وضعیت می‌داند. با این حال، عوامل انسانی نیز در تشدید بحران آب نقش بسزایی ایفا کرده‌اند:
مصرف بی‌رویه در بخش کشاورزی: طبق اظهارات مسئولان، ۷۰ تا ۹۰ درصد منابع آبی استان در بخش کشاورزی به مصرف می‌رسد. تبدیل گسترده اراضی دیم به آبی و توسعه بی‌رویه باغات، بدون در نظر گرفتن ظرفیت‌های آبی منطقه، فشار مضاعفی بر سفره‌های آب زیرزمینی وارد کرده است.
برداشت‌های غیرمجاز: حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق غیرمجاز، به یکی از معضلات جدی تبدیل شده است. این برداشت‌های بی‌ضابطه، به سرعت در حال تهی کردن آبخوان‌ها و بر هم زدن تعادل اکولوژیکی منطقه هستند.
تغییرات اقلیمی: افزایش دما و تغییر الگوهای بارش، منجر به کاهش ذخایر برفی و تبخیر بیشتر منابع آبی شده که این خود به کاهش ورودی سدهای آذربایجان غربی دامن زده است.
<br/>
پیامدهای هشداردهنده کم‌آبی برای دشت‌های آذربایجان غربی
کاهش سطح آبخوان‌ها و افت ۱۸ سانتی‌متری تراز آب‌های زیرزمینی نسبت به سال گذشته، نگرانی‌ها را از تشدید پدیده فرونشست زمین افزایش داده است. دشت‌های مهمی چون ارومیه، خوی و سلماس که از مناطق کشاورزی حیاتی استان هستند، اکنون به دلیل تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی در وضعیت فرونشست قرار گرفته‌اند و به عنوان "دشت‌های ممنوعه" شناخته می‌شوند. این پدیده، علاوه بر آسیب به زیرساخت‌ها، ظرفیت طبیعی خاک برای نگهداری آب را نیز از بین می‌برد. پیامدهای این بحران تنها به فرونشست محدود نمی‌شود و ابعاد گسترده‌تری دارد:
کاهش دسترسی به آب شرب مطمئن در بسیاری از شهرها و روستاها
تهدید امنیت غذایی و از بین رفتن مشاغل کشاورزی به دلیل شور شدن منابع آب زیرزمینی و کاهش تولید
افزایش خطر زمین‌لرزه و فرونشست‌های عمیق‌تر زمین در مناطق شهری و روستایی
نابودی بخش‌های وسیعی از دریاچه ارومیه که نماد زیست‌محیطی و اقتصادی منطقه است.
<br/>
مدیریت بحران آب و چشم‌انداز آینده آذربایجان غربی
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان اعلام کرده است که در صورت تداوم خشکسالی و کاهش ذخایر سدها، اولویت اصلی تأمین آب شرب خواهد بود و سایر مصارف آبی، به‌ویژه در بخش کشاورزی، تعدیل خواهند شد. این رویکرد، هرچند ضروری است، اما نیازمند برنامه‌ریزی جامع و اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از بحران‌های آتی است. برای مدیریت پایدار بحران آب در آذربایجان غربی، اتخاذ رویکردهای زیر حیاتی است:
اصلاح الگوی کشت و آبیاری نوین: ترویج کشت محصولات کم‌آب‌بر و توسعه سیستم‌های آبیاری تحت فشار به جای روش‌های سنتی غرقابی.
افزایش آگاهی عمومی: فرهنگ‌سازی درباره ارزش آب و لزوم مصرف بهینه در تمامی بخش‌ها.
پایش و کنترل دقیق منابع: مقابله جدی با برداشت‌های غیرمجاز آب و اجرای قوانین مرتبط.
توسعه منابع آب غیرمتعارف: سرمایه‌گذاری در تصفیه و بازچرخانی فاضلاب و جمع‌آوری آب باران.
بدون شک، رویکرد جامع و مشارکت تمامی ذینفعان، از کشاورزان و صنعتگران گرفته تا شهروندان و مسئولان، برای عبور از این بحران و تضمین آینده آبی آذربایجان غربی ضروری است. در غیر این صورت، پیامدهای جبران‌ناپذیری در انتظار این استان خواهد بود.
مطالب مرتبط
- نوسازی ناوگان حمل و نقل شهری ارومیه افقی نوین برای توسعه پایدار شهر می‌گشاید
- مدیریت شهری ارومیه باید پیش از آغاز بارش‌ها به آمادگی کامل برسد
- نماشویی ساختمان، راز درخشش دوباره نمای شهر
- نوسازی ناوگان حمل و نقل شهری ارومیه افقی نوین برای توسعه پایدار شهر می‌گشاید
سیما غلامی، خبرنگار و نویسنده باسابقه در مجله خبری «عصر ارومیه» است که با قلمی توانمند و نگاهی دقیق به مسائل، به پوشش اخبار منطقه می‌پردازد. او با سال‌ها تجربه در عرصه رسانه، به یکی از چهره‌های مورد اعتماد در میان مردم و مسئولان تبدیل شده است.
